Oksijenin İcadı ve İlk Kitlesel Yok Oluş
Size bu dünya daha önce de iklim değişikliğini atlattı desem? Şu anda sıcaklık artışlarını 1.5-2°C derece ile sınırlandırma tartışmasındayız ama, gezegenin sıcaklığı hayal edemeyeceğiniz kadar yüksekti desem? Ama oraya girmeden sizi bugün biraz antik kentte gezdireceğim.
4.5 milyar yıl önce
Konuşacağımız pek bir iklim yoktu falan yoktu, yüzey erimiş lava ve ortalık çok sıcaktı. Volkanik patlamaların atmosferdeki ilk gazların oluşmasına neden oldu. ve nihayet dünya biraz soğuyup yağmur oluşturabildiğinde bugün bildiğimiz okyanuslar oluştu.
Ama biz yine nefes alamazdık çünkü atmosferimizde oksijen yerine bol miktarda karbondioksit, metaan ve su buharı vardı ki bunların üçü de sera gazı; dolayısıyla güneşten gelen ısıyı dünyada tutma, dünyaya geri yansıtma özellikleri var.
Ve burada bir paradoks daha var, 4 ile 2.5 milyar yıl önce güneş bugün daha sıcak ve parlak değildi, tahminen bugünkünden %30 daha az parlaktı.
2.5 milyar yıl önce. Büyük Oksidasyon Olayı
Bana kalsa ben bu olayı büyük oksijen katastrosifisi, hatta büyük oksijen kavgası diye falan çevirirdim. Bu nefes alınamaz, daha doğrusu benim gibi oksijenli solunum yapan hiçbir canlının nefes alamayacağı ama oksijensiz solunum yapan türler için cennet olan dünyanın atmosferi değişmeye başladı.
Siyanobakteri denilen mavi yeşil algler, bildiğimiz kadarıyla fotosentez yapan ilk canlılar. Fotosentez tepkimesindeki su molekülünün girişi muhtemelen şimdi gözünüze daha kıymetli gözükecektir.
6 CO2 + 6 H2O + ışık –> C6H12O6 + 6 O2
Siyabobakteriler o kadar çok fotosentez yaptılar ki, bugün soluduğumuz oksijeni dahi ürettiler, atmosferdeki fazla metanın yerini oksijen aldı. Böylece dünya hem soğudu hem de O2 güneşten gelen zararlı ışınlardan koruyan ozon tabakasını oluşturdu.
Şimdi bu olaya bir kavga dememizin bir sebebi var. Siyanobakterilerin sağladığı oksijen, oksijenli solunum yapan türlere yaşayabileceği biricik ortamı bahşetti fakat ya oksijensiz solunum anaerobik canlılar? Bunlar o dönem ya yok oldular, ya da oksijensiz yaşayabilecekleri ekstrem ortamlara göç ettiler. Yani oksijenin varlığı dünyada ilk toplu ölüm nedenlerinden biriydi.
770 milyon yıl önce: O2 cenneti veya kartopu dünya
Kartopu Dünya hipotezinin önemli detayları, yani dünyanın tamamının mı yoksa bir kısmının mı buzullarla kaplandığı ve buna neyin neden olduğu hala tartışmalı. Bu dönemlerde soğumanın muhtemelen bir nedeni; atmosferde oksijen seviyesi yükselirken, karbondioksit ve metan seviyesinin düşmesi ve böylece dünyanın güneşten gelen ısıyı daha az tutmasıyla buzulların oluşmaya başlaması. Ayrıca beyaz buzullar ve kar uzaydan gelen ışığı geri yansıtarak bu soğumayı destekliyordu.
Diğer bir olası nedeni de volkanik patlamalar nedeniyle bir hava kirletici olan sülfürün atmosfere yayılması ve bunun da güneş ışınlarının dünyaya gelmesini engellemesi. Ancak bu cümle volkanların küresel sıcaklık artışını durdurabileceği gibi bir algı yaratmamalı; volkanların neden olduğu sülfür, asit yağmurlarını tetikler, uzun sürede ozon tabakasına zarar verir ve insanlarda akut sağlık sorunlarına neden olan bir hava kirleticidir.
500 milyon yıl önce: yaşam patlaması ve 1. yokoluş
Kartopu Dünya hipotezi doğru olsun ya da bu dönemde dünyada bir canlı çeşitliliği patlamasının yaşandığını fosil kayıtlardan biliyoruz.Yani atmosferimiz artık birden çok türün yaşaması için elverişliydi.
Kambriyen patlaması olarak isimlendirilen bu dönemde yaşam tüm gücüyle çeşitlenerek devam etti. Deniz süngerleri, deniz solucanları, deniz salyangozları ve diğer birçok hayvan grubu bu dönemde ortaya çıktı. Taki bir yere kadar.
Yaklaşık 450 milyon yıl önce ilk kitlesel yok oluşun (Ordovisyen Yok Oluşu/ Ordovisiyen – Siluriyen Büyük Kitlesel Yok Oluşu), yani o zaman için bilinen türlerin %86’sını yok eden bir tür olayın olduğunu biliyoruz. 1. yok oluşa neyin neden olduğu ise araştırmalar güncellendikçe değişiyor ancak şunu söyleyebiliriz, sebep ya dünyanın buzul çağına girmesi ya da okyanuslarda oksijenin azalmasıydı. Her ne olursa olsun konu iklimle ilgiliydi.
Anlatacağım konunun daha üçte birine geldik, ama bence şimdiden yeterince dolu bir video oldu. Daha önce iklim değişikliği oldu derken tam olarak ne ifade ettiğim ve detayları bir sonraki videoda.
Bir sonraki videoda görüşmek üzere şimdilik hoşçakalın.
📕Diğer kaynaklar:
- Evolution, the story of life. Douglas Palmer & Peter Barrett’in kitabı. Natural History Museum.
- Smithsonian Environmental Research Center. The five mass extinctions.
- https://forces.si.edu/atmosphere/02_02_06.html
- Dünya, yanardağ vb diğer video görüntüleri www.vecteezy.com
Bu ve sitemdeki tüm video metinleri benim tarafımdan Youtube platformundaki videolarım / podcastlerim için oluşturulmuş olup, anlattığım konuların kaynaklarını gösterebilmek, ziyaretçileri araştırmaya teşvik etmek için websitemde yayınlanmıştır. Metnin tüm hakları bana ait olup, videodaki metin ile buradaki metin arasında, hikaye anlatım stilimden kaynaklı -doğal olarak- farklar bulunmaktadır.